Nagłówek

„Tradycja dla rozwoju”

Dobiega końca projekt „Tradycja dla rozwoju. W poszukiwaniu potencjałów pomorskich kultur regionalnych”. Trzyletnie przedsięwzięcie odbywa się w ramach grantu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w komponencie „Kultura ludowa i tradycyjna”, który uzyskało Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku. Projekt jest realizowany w partnerstwie z Pomorskim Centrum Badań nad Kulturą działającym na Uniwersytecie Gdańskim oraz Instytutem Kaszubskim. Głównym celem projektu jest dokumentacja zmiany kulturowej w obszarze kultury tradycyjnej i ludowej w województwie pomorskim oraz ich analiza pod kątem relacji z rozwojem. W tym przedsięwzięciu, mającym charakter nie tylko naukowo-badawczy, ale i animacyjno-upowszechniający, badacze i animatorzy patrzą na kulturę i tradycję jak na potencjalną dźwignię lokalnego rozwoju. Wszystkie etapy „Tradycji dla rozwoju…” uwzględniają zróżnicowanie rozumienia takich pojęć, jak: kultura, tradycja i rozwój, poddając je krytycznej refleksji oraz rekonstruując oddolne sposoby ich rozumienia przez lokalnych aktorów społecznych.

Finał projektu przypadł na 2020 rok. Po okresie przygotowań do badań, w tym przede wszystkim konsultacji i analizy danych zastanych (2018), a także realizacji badań terenowych (2019), przyszedł czas na konferencję oraz wydanie dwóch publikacji. Ten rok realizacji projektu był ciekawy, ale i trudny. Ze względu na obostrzenie sanitarne związane z pandemią COVID-19 konferencja badaczy i praktyków „Tradycja dla rozwoju”, która odbyła się w dniach 29-30 września, miała formę online. Pomimo wyjątkowej sytuacji zaproszone osoby pozytywnie odpowiedziały na zaproponowaną formułę spotkania. Konferencja była okazją między innymi do zaprezentowania teoretycznych koncepcji dotyczących relacji rozwoju lokalnego z dziedzictwem kulturowym. W sesji prowadzonej przez Cezarego Obracht-Prondzyńskiego referaty wygłosili: Ewa Kocój (Uniwersytet Jagielloński), Joanna Sanetra-Szeliga (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie), Małgorzata Jacyno (Uniwersytet Warszawski) i Rafał Wiśniewski (Narodowe Centrum Kultury, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego). Z kolei w debacie animatorów i praktyków „Bez kultury ani rusz!”, także moderowanej przez Cezarego Obracht-Prondzyńskiego, wzięli udział: Sulisława Borowska (Kaszubski Uniwersytet Ludowy), Krzysztof Czyżewski (Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach), Monika Jastrzębska-Opitz (Żuławski Ośrodek Kultury) i Jolanta Krawczykiewicz (Słupski Ośrodek Kultury).

Konferencja była także podsumowaniem wielomiesięcznych badań realizowanych przez zespół socjologów i antropologów skupionych wokół Pomorskiego Centrum Badań nad Kulturą UG w wybranych sześciu gminach województwa pomorskiego. Materiał badawczy został zaprezentowany pod kątem pamięci (Karolina Ciechorska-Kulesza), porozumień i sporów wokół tradycji i dziedzictwa (Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz), roli lokalnych liderów (Tomasz Grabowski), gier tożsamościowych w kontekście poszukiwania nowych form zakotwiczenia dziedzictwa kulturowego (Piotr Zbieranek) i mechanizmów uruchamiania zasobów kulturowych na peryferiach (Krzysztof Stachura). Konkluzje z badań, wokół lokalnych antynomii, zaprezentowała Agata Bachórz, a całość podsumował Cezary Obracht-Prondzyński.

Swoistym ciągiem dalszym prezentacji badań w terenie były wypowiedzi lokalnych liderów badanych gmin. O ciekawych inicjatywach wokół kultury i dziedzictwa kulturowego mających potencjał rozwojowy mówili ich twórcy lub współtwórcy: Zofia Cierocka (gmina Linia; Biblioteka Publiczna Gminy Linia), Adam Langowski (gmina Stary Targ; Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Franciszka Jujki w Starym Targu), Sylwia Neubauer – Borzyszkowska (gmina Czarna Woda; Stowarzyszenie „Wspólnie dla Czarnej Wody”), Grażyna Wera-Malatyńska (gmina Chojnice; Lokalna Grupa Działania „Sandry Brdy”), Mariusz Wiśniewski (gmina Stegna; projekt żywego skansenu na Żuławach na terenie Żuławek i Drewnicy), Paweł Żmuda (gmina Główczyce; Gminny Ośrodek Kultury w Główczycach). Spotkanie, oprócz prezentacji, było okazją do ciekawej dyskusji i, jak podkreślili zarówno przedstawiciele gmin, jak i publiczność, dało możliwość poznania różnorodnych środowisk, lokalnych działaczy i pomysłów.

Konferencję zakończyły webinaria: „Mapowanie lokalnych zasobów na potrzeby działań opartych na dziedzictwie” (Karol Wittels z Fundacji Obserwatorium) i „Lokalne dziedzictwo – zasób do działań kulturalnych” (Anna Czyżewska z Federacji Mazowia).

Warto podkreślić, że pomimo słabych stron konferencji typu online, można znaleźć plusy sytuacji, z którą przyszło nam się zmierzyć. W spotkaniach konferencyjnych wzięło udział wiele zainteresowanych osób, dla których dojazd do Gdańska często byłby barierą w uczestnictwie. Dodatkowo, wszystkie części konferencji zostały nagrane i można je odtworzyć w dowolnym czasie (są umieszczone na kanale You Tube Nadbałtyckiego Centrum Kultury).

Zwieńczeniem projektu „Tradycja dla rozwoju…” są dwie publikacje wydane pod koniec tego roku. Monografia zbiorowa „Tradycja dla rozwoju? Instytucje - tożsamość - zmiany kulturowe w społecznościach lokalnych na przykładzie Pomorza” pod redakcją Agaty Bachórz i Cezarego Obracht-Prondzyńskiego przybliża wyniki badań terenowych w ujęciu problemowym. Poszczególni badacze prezentują, podobnie jak na konferencji, autorską, przekrojową analizę wybranego tematu, uwzględniając przy tym wszystkie badane przypadki. Książka jest empirycznym studium pomorskich społeczności, mających peryferyjne położenie względem metropolii, charakteryzujących się odmiennością kulturową, społeczną i ekonomiczną, a jednocześnie borykających się z podobnymi problemami. Teksty unaoczniają zarówno potencjały, jak i trudności związane z rozwojem i wypracowaniem jednolitych strategii w tym zakresie, wskazując na szereg dylematów związanych z tą jakże ciekawą, ale i złożoną relacją tradycji i rozwoju.

W drugiej publikacji pt. „Kultura – tradycja – rozwój. Perspektywy, konteksty, działania” pod redakcją Karoliny Ciechorskiej-Kuleszy zaprezentowane zostały głosy teoretyków, badaczy i praktyków zajmujących się (na różne sposoby) obszarem kultury i jej związków z rozwojem lokalnym. W części pierwszej, będącej teoretycznym wprowadzeniem do zagadnienia kultury, dziedzictwa, tradycji i rozwoju, Małgorzata Jacyno (Uniwersytet warszawski) podkreśla m.in. znaczenie regionu w kontekście funkcjonowania państwa w warunkach globalnego kryzysu. Ewa Kocój (Uniwersytet Jagielloński) pisze o ideach i przemianach dziedzictwa kulturowego, przedstawiając m.in. zjawiska związane ze zwrotem pamięciowym w Europie oraz wskazując na jego niejednorodność. Joanna Sanetra-Szeliga (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie) spogląda na kulturę przez pryzmat jej wpływu na sferę społeczną, gospodarczą i ekologiczną oraz niedostatecznie wykorzystany potencjał w tym zakresie. Wojciech Knieć (Uniwersytet Mikołaja Kopernika) z kolei łączy perspektywę teoretyczną z badawczą, pokazując znaczenie kultury w rozwoju lokalnym i prezentując przykład badań w tym zakresie. Anny Kwaśniewska (Uniwersytet Gdański) opisuje niematerialne dziedzictwo kulturowe Pomorza Wschodniego w ujęciu układów kultury Antoniny Kłoskowskiej. W części drugiej oddano głos praktykom: animatorom i animatorkom działającym w konkretnych miejscach (choć różnie rozumianych). O refleksjach nad dziedzictwem kulturowym na Kaszubach pisze Sulisława Borowska (Kaszubski Uniwersytet Ludowy), która w swoim tekście „rozmawia” z Ewą i Markiem Byczkowskimi, założycielami i długoletnimi prowadzącymi Kaszubski Uniwersytet Ludowy. Z kolei Jolanta Krawczykiewicz (Słupski Ośrodek Kultury) wybiera spośród wielu aktywności trzy „dziedzictwa” Słupska, w którym na co dzień żyje i od wielu lat pracuje w obszarze kultury. Krzysztof Czyżewski (Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach) podkreśla m.in. znaczenie czasu tak w samej kulturze, jak i w działaniach animacyjnych. Podkreśla, że tradycja jest nie zachowywaniem przeszłości, ale jej kontynuowaniem, nadawaniem jej ciągłości. Agata Andrasiak-Czarnecka (Instytut Kultury Miejskiej) także odnosi się do czasu, tym razem specyficznego, dzieląc się z nami swoimi spostrzeżeniami i refleksjami dotyczącymi działania w kulturze w dobie pandemii. Książkę kończy rozdział odnoszący się do sześciu studiów przypadku realizowanych w ramach projektu „Tradycja dla rozwoju…”. Zespół Pomorskiego Centrum Badań nad Kulturą UG opisuje badane gminy na Pomorzu, prezentując wnioski z badań terenowych w ujęciu potencjałów związanych z kulturą, dziedzictwem i tradycją poszczególnych miejsc. Dopełnieniem prezentacji są głosy insiderów – lokalnych liderów z sześciu badanych gmin. Refleksje praktyków wydają się cennym uzupełnieniem, a także bogatą egzemplifikacją rozważań teoretyków i badaczy.

Zaprezentowane teksty świadczą m.in. o tym, że istnieje potrzeba ujęcia związków kultury i rozwoju w duchu wrażliwości społecznej. Prezentowane perspektywy wychodzą poza bezpośrednie związki kultury z rozwojem gospodarczym, w którym ta pierwsza ma być jedynie swoistą dźwignią rozwoju ekonomicznego. Skupienie na różnorodnych potrzebach społecznych, a także na specyfice społecznej, kulturowej, historycznej, ukazuje, że nie tylko rozwojowi potrzebna jest kultura, dziedzictwo, a nawet tradycja, ale i te drugie mogą korzystać z sytuacji rozwoju.

Publikacja "Kultura - tradycja - rozwój. Perspektywy, konteksty, działania":

Publikacja Tradycja dla rozwoju? Instytucje - tożsamość - zmiany kulturowe w społecznościach lokalnych na przykładzie Pomorza":